چگونه نوجوان مبتلا به ADHD را برای روابط عاطفی و تعاملات اجتماعی آماده کنیم؟
دوران نوجوانی، مرحلهای حساس و پرتلاطم از زندگی است؛ دورهای که با تغییرات جسمی، عاطفی و اجتماعی بسیاری همراه است. برای نوجوانانی که با اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) زندگی میکنند، این چالشها میتواند در زمینههای روابط عاطفی و تعاملات اجتماعی دوچندان شود.شناخت درست این چالشها و فراهم کردن بستر مناسب برای مدیریت آنها، نقش کلیدی در رشد سالم روانی و اجتماعی این نوجوانان ایفا میکند. در این مقاله به راهکارهای علمی و کاربردی برای آمادهسازی نوجوانان مبتلا به ADHD برای ورود موفق به دنیای روابط عاطفی و اجتماعی میپردازیم.
چرا نوجوانان مبتلا به ADHD در روابط اجتماعی با چالش مواجهاند؟
نوجوانانی که با ADHD زندگی میکنند، ممکن است در موقعیتهای اجتماعی با مشکلات متعددی روبهرو شوند. رفتارهایی نظیر سلطهگری در مکالمات، عدم ابراز علاقه به صحبتهای دیگران، شوخیهای نامناسب، یا ناتوانی در درک موقعیتهای اجتماعی، میتواند منجر به سوءتفاهم و کنارهگیری آنها از ارتباطات شود.
برای ملموستر شدن این چالشها، بیایید چند مثال واقعی را بررسی کنیم:
- سلطهگری در مکالمات: تصور کنید جمعی از دوستان دور هم نشستهاند و درباره یک فیلم صحبت میکنند. ناگهان نوجوانی با ADHD بدون اینکه منتظر نوبتش باشد یا به حرف دیگران گوش دهد، شروع میکند به بلندبلند تعریف کردن کل داستان یک بازی ویدیویی که بازی کرده است. او متوجه نمیشود که دوستانش به موضوع دیگری علاقهمندند و ممکن است از این رفتار او آزرده شوند.
- عدم ابراز علاقه به صحبتهای دیگران: در یک مهمانی تولد، یکی از دوستان در حال تعریف کردن خاطرهای خندهدار از سفر تابستانیاش است. نوجوان با ADHD ممکن است وسط حرف دوستش شروع به چک کردن موبایلش کند، یا نگاهش را به اطراف بدوزد و به نظر برسد که هیچ توجهی به صحبتها ندارد. این رفتار میتواند به دوستش این حس را بدهد که حرفهایش برای او بیاهمیت است.
- شوخیهای نامناسب: در کلاس درس، معلم نکتهای را توضیح میدهد. نوجوانی با ADHD ممکن است یک شوخی نامربوط یا حتی توهینآمیز را بلند بگوید که باعث خنده بقیه میشود، اما معلم یا یکی از دانشآموزان را ناراحت میکند. او ممکن است قصد بدی نداشته باشد، اما تکانشگریاش باعث شده بدون فکر کردن به عواقب حرفش، آن را بیان کند.
- ناتوانی در درک موقعیتهای اجتماعی: در یک گروه مطالعاتی، همه مشغول کار روی پروژهشان هستند و نیاز به سکوت دارند. نوجوان با ADHD ممکن است بدون درک این فضا، شروع به آواز خواندن، کوبیدن مداد روی میز یا صحبت کردن با صدای بلند با خودش کند. او متوجه نمیشود که این رفتار، آرامش و تمرکز بقیه را به هم میزند و ممکن است از او فاصله بگیرند.
این چالشها اغلب ناشی از دلایل زیر هستند:
- تحریکپذیری بالا
- صحبت بیش از حد و نادیده گرفتن مرزهای شخصی دیگران
- عدم توانایی در رعایت حریم شخصی
- تسلط نامتناسب بر مکالمات و اظهارنظرهای خارج از موضوع
- ناآگاهی از تأثیر رفتاری خود بر دیگران
در حالی که بسیاری از کودکان از طریق مشاهده و تقلید، مهارتهای اجتماعی را میآموزند، نوجوانان مبتلا به ADHD نیازمند آموزشهای مستقیم و ساختارمند هستند.
اختلال در عملکردهای اجرایی اجتماعی؛ ریشه پنهان چالشها
تعامل اجتماعی مؤثر نیازمند مجموعهای از فرآیندهای ذهنی است که تحت عنوان «مهارتهای عملکرد اجرایی» شناخته میشوند. در نوجوانان مبتلا به ADHD، این مهارتها اغلب دچار تأخیر یا اختلال هستند و این موضوع میتواند منجر به ناتوانی در دریافت شهودی اطلاعات اجتماعی شود.
درک صحیح از موضوع، به ما کمک میکند آن را از اختلالاتی چون اضطراب اجتماعی تمایز دهیم و از راهبردهایی مؤثر برای بهبود این مهارتها بهره ببریم.
چالشهای مهارتهای اجتماعی: از کودکی تا نوجوانی
در کودکان:
علائم معمول در سنین پایین عبارتاند از:
- رفتار کنترلگرانه با همسالان
- مکالمات یکطرفه
- دشواری در موقعیتهای اجتماعی بدون ساختار
- ممکن است در حفظ دوستیهای بلندمدت چالش داشته باشند، اما توانایی دوستیابی دارند
- وابستگی بیش از حد به یک دوست خاص
- تعامل راحتتر با بزرگترها و کودکان کوچکتر
- ناتوانی در درک دیدگاه دیگران
در نوجوانان:
با افزایش پیچیدگی روابط اجتماعی، نشانههای جدیدی بروز میکند:
- پناه بردن به دنیای دیجیتال و بازیهای ویدئویی (مثلاً به جای بیرون رفتن با دوستان، ترجیح میدهد تمام وقتش را با بازیهای آنلاین بگذراند)
- انعطافناپذیری فکری و رفتاری
- تمایل به دوستی با گروههای خاص اجتماعی و بیتوجهی به سایر همسالان
- ناتوانی در حفظ روابط خارج از فضای مدرسه
آموزش مهارتهای اجتماعی؛ زیربنای روابط سالم
مدارس، مراکز آموزشی، مشاوران و رواندرمانگران نقش مهمی در آموزش مهارتهای اجتماعی ایفا میکنند. این آموزشها شامل:
- تقویت مهارتهایی مثل نوبتگیری، حل مسئله، ابراز مخالفت مؤدبانه
- استفاده از بازیها و فعالیتهای گروهی برای تمرین مهارتها
- مشاوره فردی یا گروهی برای آموزش شنیدن فعال، احترام به فضای شخصی، آشنا شدن با پایهای ترین مبانی ارتباطات، و مدیریت خشم
نقش والدین در آمادهسازی نوجوان مبتلا به ADHD
والدین مهمترین حامیان رشد اجتماعی فرزندان خود هستند. راهکارهای زیر میتوانند کمککننده باشند:
۱. الگوسازی با گفتگوی درونی
با بیان افکار خود در موقعیتهای روزمره، به فرزندتان کمک کنید درک کند که چگونه باید به دیگران و محیط واکنش نشان دهد.
۲. آموزش رفتار محترمانه
به کودک بیاموزید که گاهی لازم است به علایق دیگران احترام بگذارد، حتی اگر شخصاً به آنها علاقهمند نباشد.
۳. تشویق و بازخورد هدفمند
هر بار که فرزندتان انعطافپذیری، همکاری یا مسئولیتپذیری نشان میدهد، آن را تحسین کنید.
۴. آموزش درک زمینههای اجتماعی
از روشهایی مثل مقیاس «خجالت تا موفقیت» برای درک واکنشهای دیگران نسبت به رفتار کودک استفاده کنید.
۵. تمرین «خواندن محیط»
در موقعیتهای روزمره مثل خرید، با کودک تمرین کنید که چگونه نشانههای محیط را تفسیر کند.
۶. استفاده از فعالیتهای فوقبرنامه
ورزش، موسیقی یا هنر میتواند بستری مناسب برای تمرین مهارتهای اجتماعی باشد.
۷. یادآوری موفقیتهای گذشته
با کمک عکسها یا صحبت درباره خاطرات خوشایند گذشته، حافظه اپیزودیک فرزند را تقویت کنید.
۸. تفاوت رفتار در خانه و جمع را در نظر بگیرید
نباید تواناییهای اجتماعی کودک را فقط بر اساس رفتار او در خانه قضاوت کرد.
چالشهای روابط عاطفی برای نوجوانان ADHD
نوجوانی دوران آغاز روابط عاطفی و عاشقانه است، اما برای نوجوانان با ADHD، این روابط میتوانند پیچیدگیهای خاصی داشته باشند. مشکل در درک و ابراز احساسات، مدیریت تعارضات، وفاداری و تعهد، و مرزگذاری در روابط، همگی میتوانند تحت تأثیر علائم ADHD قرار بگیرند.
- درک و ابراز احساسات در روابط: نوجوانان با ADHD گاهی اوقات در شناسایی و نامگذاری احساسات خودشان یا درک دقیق احساسات طرف مقابلشان مشکل دارند. مثلاً ممکن است نتوانند تفاوت بین ناراحتی و خشم را به درستی تشخیص دهند یا احساسات عمیقتر شریک عاطفیشان را متوجه نشوند. این موضوع میتواند به سوءتفاهمهای جدی در رابطه منجر شود. همچنین، تکانشگری میتواند باعث شود که احساساتشان را بدون فیلتر و به شکلی نامناسب ابراز کنند، که ممکن است طرف مقابل را آزرده کند.
- مدیریت تعارضات: وقتی بحث یا اختلافی پیش میآید، نوجوانان با ADHD ممکن است در پردازش اطلاعات و کنترل واکنشهایشان چالش داشته باشند. ممکن است سریعاً عصبانی شوند، حرفهای پشیمانکننده بزنند یا بدون حل و فصل مشکل، از موقعیت فرار کنند.همچنین میتواند باعث شود که جزئیات مهم بحث را فراموش کرده و نتوانند راهحلهای موثری پیدا کنند.
- وفاداری و تعهد: به دلیل تکانشگری و گاهی اوقات نیاز به تحریکپذیری بالا، نوجوانان با ADHD ممکن است در حفظ پایداری و تعهد در یک رابطه طولانیمدت با مشکل روبرو شوند. ممکن است سریعاً از یک رابطه خسته شوند و به دنبال هیجانهای جدید باشند، حتی اگر در باطن به شریک عاطفی خود علاقهمند باشند. این رفتار میتواند به عنوان بیوفایی یا بیمسئولیتی برداشت شود، در حالی که ریشه در چالشهای ADHD دارد.
- مرزگذاری در روابط عاطفی: درک و رعایت مرزهای شخصی و عاطفی در روابط نزدیکتر برای نوجوانان با ADHD گاهی دشوار است. آنها ممکن است بیش از حد به طرف مقابل خود نزدیک شوند، فضای شخصیاش را نادیده بگیرند، یا خواستههای بیش از حدی داشته باشند. این نادیده گرفتن مرزها، چه از نظر فیزیکی و چه عاطفی، میتواند به احساس ناراحتی و فشار در رابطه منجر شود.
راهکارهایی برای نوجوانان: این بچهها چه کمکی به خودشان میتوانند بکنند؟
در کنار حمایت والدین و متخصصان، نوجوانی با ADHD میتواند نقش پررنگی در بهبود روابط اجتماعی و عاطفیاش داشته باشد. اینها چند قدم ساده اما موثر هستند که او میتواند بردارد:
- خودآگاهی: اولین قدم این هست که این بچهها با ADHD و اینکه چطور روی رفتارهایشان تاثیر میگذارند، آشنا شوند. مثلاً، باید ببینند مثلا وقتی هیجان زده میشود، حرف بقیه را قطع میکند؟ یا وقتی حوصلهاش سر میرود، حواسش پرت میشود و بی علاقه به نظر میرسد؟ این بچهها وقتی علائم خودشان را بشناسند، بهتر میتوانند خودشان را کنترل کنند. خودشناسی کمک میکند تا قبل از اینکه مشکلی پیش بیاید، جلوی رفتار گرفته شود.
- استراتژیهای مقابلهای: باید به این بچهها یاد دهیم که مکث کن، بعد عمل کن! تکانشگری میتواند باعث شود حرفی زده شود یا کاری انجام شود که بعدا باعث پشیمانی او شود. در این مورد چند تا ترفند هست:
- تکنیک تیک تاک: باید به این بچهها بگیم که قبل از اینکه چیزی بگی یا کاری انجام بدی، یه نفس عمیق بکش و تا سه بشمار. این مکث کوتاه به مغزت فرصت میده فکر کنه و بهترین واکنش رو انتخاب کنه.
- تمرین تنفس عمیق: وقتی حس میکنی داری تحریکپذیر میشی یا عصبانی میشی، چند تا نفس عمیق و آروم بکش. این کار بهت کمک میکنه آروم بشی و بتونی بهتر فکر کنی.
- درخواست بازخورد: از دوستای نزدیکت کمک بگیر! شاید سخت باشه، اما از دوستای نزدیک و البته قابل اعتمادت بخواه که صادقانه بهت بگن بعضی وقتها رفتارهات چه تاثیری روی اونها داره. مثلاً میتونی بپرسی: “وقتی این حرف رو زدم، به نظرت خیلی بیادبانه بود؟” یا “گاهی وقتها حواسم پرت میشه، اگه دیدی دارم از بحث خارج میشم، بهم بگو.” شنیدن این بازخوردها، حتی اگه اولش ناراحتکننده باشه، بهت کمک میکنه خودت رو بهتر بشناسی و تغییرات لازم رو ایجاد کنی.
نکات مهم هنگام آموزش مهارتهای اجتماعی
- مقاومت اولیه را بپذیرید: نوجوانان ممکن است از صحبت درباره ضعفهای اجتماعی خود بیزار باشند.
- منتظر پیشرفت تدریجی باشید: ADHD باعث بروز عملکرد ناهماهنگ میشود. صبور باشید و با امید پیش بروید.
جمعبندی
آمادهسازی نوجوانان مبتلا به ADHD برای ورود به روابط عاطفی و اجتماعی، فرآیندی نیازمند زمان، آموزش هدفمند، و حمایت مداوم است. با فراهم کردن فرصتهای یادگیری، محیطهای حمایتی و مشارکت والدین، این نوجوانان میتوانند مسیر موفقیتآمیزتری در روابط خود تجربه کنند؛ به شرط آموزش خودشان و والدین و معلمهایشان.
متخصصین ما در تیم نوا، در کنار خانوادههای شما هستند تا با رویکردی تخصصی و حمایتگرایانه، از نوجوانان مبتلا به ADHD حمایت کرده و مسیر رشد اجتماعی آنها را هموارتر کند.
سایر مطالب
یک تصور غلط رایج وجود دارد که برای بهرهمندی از تمرینهای سلامت روان، باید با مشکلات روانی دستوپنجه نرم کنید. همانطور که برای شروع ورزش نیازی به داشتن اندامی نامناسب ندارید، برای بهبود سلامت روان نیز لازم نیست دچار بحران عاطفی باشید. این تمرینها درباره حفظ، رشد و مراقبت از خود هستند. ۱. ذهنآگاهی تمرینی […]
مواد غذایی مفید و مضر برای کودکان ADHD اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) یکی از شایعترین اختلالات عصبی-رشدی در کودکان است که با علائمی مانند تکانشگری، عدم تمرکز، حواسپرتی، و ناتوانی در نشستن طولانیمدت مشخص میشود. این علائم میتوانند برای والدین و کودکان چالشبرانگیز باشند. اگرچه رژیم غذایی بهتنهایی ADHD را درمان نمیکند، اما […]
اهمیت زمان مصرف مناسب دارو؛ تمرکز بر نقش کلیدی داروساز در بهینهسازی درمان مقدمه یکی از مهمترین اصول دارودرمانی که کمتر از آن صحبت شده، اهمیت زمان مصرف دارو است. اغلب بیماران به دقت در دوز مصرفی، تعداد دفعات و نحوه مصرف دارو توجه دارند، اما نقش زمانبندی مناسب داروها در اثربخشی درمان و پیشگیری […]
تحلیلی علمی بر رابطه میان دارودرمانی و افزایش وزن افزایش وزن ناشی از دارو یکی از نگرانیهای شایع بیماران در طول درمان دارویی است، بهویژه در مورد داروهای طولانیمدت، مزمن یا روانپزشکی. اگرچه چاقی میتواند علل متعددی از جمله ژنتیک، سبک زندگی، اختلالات متابولیک یا تغذیه نامناسب داشته باشد، در برخی موارد مصرف داروها نیز […]
اهمیت پایبندی به درمان دارویی (Medication Adherence) پایبندی به درمان دارویی یا Medication Adherence یکی از عوامل کلیدی موفقیت در درمان بیماران، بهویژه مبتلایان به بیماریهای مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، افسردگی و بیماریهای قلبی است. با این حال، قطع خودسرانه دارو بدون مشورت با پزشک، پدیدهای شایع و بسیار پرخطر است که میتواند […]
آیا تا به حال فکر کردهاید که چگونه برخی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) با وجود مصرف دارو، همچنان در تمرکز، تصمیمگیری یا بیتوجهی با مشکل مواجه میشوند؟ ADHD صرفا به معنای بیقراری یا رویاپردازی نیست؛ ADHD یک وضعیت عصبی-رشدی است که توجه، کنترل تکانه و استدلال را تحت تاثیر قرار […]