تحلیلی علمی بر رابطه میان دارودرمانی و افزایش وزن

افزایش وزن ناشی از دارو یکی از نگرانی‌های شایع بیماران در طول درمان دارویی است، به‌ویژه در مورد داروهای طولانی‌مدت، مزمن یا روان‌پزشکی. اگرچه چاقی می‌تواند علل متعددی از جمله ژنتیک، سبک زندگی، اختلالات متابولیک یا تغذیه نامناسب داشته باشد، در برخی موارد مصرف داروها نیز می‌تواند عاملی مؤثر یا تشدیدکننده در این روند باشد.

در این نوشته تلاش می‌شود با نگاهی علمی و مبتنی بر شواهد، ارتباط میان مصرف برخی داروها و افزایش وزن بررسی شود، و راهکارهایی برای مدیریت این مسئله ارائه گردد.

• داروها چگونه می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند؟
• افزایش وزن ناشی از دارو در چه مواردی اتفاق میوفتد؟

افزایش وزن ناشی از دارو ممکن است از مسیرهای مختلفی اتفاق بیفتد، از جمله:

 1. افزایش اشتها و چاقی ناشی از دارو

برخی داروها، به‌ویژه داروهای روان‌پزشکی نظیر ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای، داروهای ضدجنون (آنتی‌سایکوتیک‌ها)، یا پایدارکننده‌های خلق، می‌توانند موجب تحریک مرکز اشتها در هیپوتالاموس مغز شوند و در نتیجه میل به خوردن افزایش یابد.

 2. تغییر در متابولیسم پایه و ارتباط آن با افزایش وزن

داروهایی نظیر برخی از داروهای ضد دیابت یا کورتیکواستروئیدها ممکن است با کاهش نرخ متابولیسم پایه یا افزایش ذخیره چربی در بدن، منجر به افزایش وزن شوند.

 3. احتباس مایعات (Water Retention)

برخی داروها مانند استروئیدها، ضدافسردگی‌ها یا داروهای قلبی می‌توانند باعث احتباس آب و سدیم در بدن شوند که خود را به صورت افزایش وزن غیرچربی (غیرادیپوز) نشان می‌دهد.

 4. کاهش سطح فعالیت فیزیکی

داروهایی که باعث خواب‌آلودگی، کاهش انرژی یا خستگی مفرط می‌شوند (نظیر برخی داروهای ضدافسردگی یا ضدتشنج‌ها)، ممکن است موجب کاهش فعالیت بدنی و در نتیجه افزایش وزن شوند.

 5. آیا همه افراد به یک میزان وزن اضافه می‌کنند؟

خیر. واکنش به داروها کاملاً فردی است و به عوامل متعددی وابسته است، از جمله:

• ویژگی‌های ژنتیکی و اپی‌ژنتیکی

• جنسیت، سن و ترکیب بدنی اولیه

• سطح فعالیت بدنی و الگوی تغذیه‌ای

• دوز و مدت مصرف دارو

• سابقه اختلالات متابولیک یا غدد درون‌ریز

آیا باید دارویی را که باعث چاقی شده، قطع کنم؟

قطع ناگهانی دارو بدون نظر پزشک می‌تواند عوارض خطرناکی داشته باشد. رویکرد اصولی، ارزیابی نسبت فایده به خطر است. در صورتی که دارو در کنترل بیماری بسیار مؤثر باشد، ممکن است افزایش وزن به عنوان عارضه‌ای قابل کنترل، پذیرفته شود. در چنین مواردی:

• می‌توان از مداخلات تغذیه‌ای و ورزشی برای کاهش وزن استفاده کرد.

• در صورت امکان، پزشک ممکن است دوز دارو را کاهش دهد یا دارویی با اثر جانبی کمتر جایگزین کند.

• مشورت با داروساز بالینی می‌تواند در یافتن جایگزین‌های منطقی و پایش دقیق عوارض بسیار مفید باشد.

راهکارهایی برای مدیریت افزایش وزن ناشی از دارو

 ۱. پایش منظم وزن و شاخص توده بدنی (BMI)

 ۲. آموزش تغذیه‌ای به بیمار با همکاری متخصص تغذیه

 ۳. افزایش سطح فعالیت بدنی حتی به صورت تدریجی

 ۴. تنظیم رژیم غذایی با تمرکز بر غذاهای کم‌کالری و پرحجم

 ۶. ارزیابی مجدد دارودرمانی با تیم مراقبت درمانی (پزشک، داروساز، روان‌شناس)

نتیجه‌گیری

افزایش وزن ناشی از دارودرمانی، به‌ویژه در حوزه روان‌پزشکی و بیماری‌های مزمن، پدیده‌ای شایع اما قابل مدیریت است. آگاهی بیماران از احتمال این عارضه، ارتباط مؤثر با تیم درمان، و اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه و اصلاحی، می‌تواند از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را حفظ کند.

نقش داروسازان در آموزش، پایش و انتخاب بهینه دارویی، در این مسیر حیاتی است.

اگر در زمینه افزایش وزن ناشی از دارو نگران هستین یا احساس میکنین نیاز به کمک دارین تا این عارضه رو کاهش بدین همین حالا برای گرفتن وقت مشاوره دارویی اینجا کلیک کنید.